Παραμύθια χωρίς νόημα

«Και ο ουρανός έπεσε στο κεφάλι τους!»

Μπήκα τις προάλλες σ’ ένα από κείνα τα εκπληκτικά μαγαζιά τύπου. Δεν έψαχνα κάτι συγκεκριμένο, μονάχα να αναπνεύσω χαρτί και μελάνι ήθελα. Τελικά βγήκα κρατώντας την τελευταία περιπέτεια του Αστερίξ του Γαλάτη, με τίτλο «Και ο ουρανός έπεσε στο κεφάλι τους!». Είχα διαβάσει για αυτήν χάριν μιας εργασίας, ότι εκδόθηκε τον περασμένο Οκτώβριο κι ίσως είναι το τέλος για τα κόμικς με το γαλατικό χωριό, δεδομένου του τίτλου, του …συμβολικού αριθμού τεύχους (33^ο), μα προπάντων της ηλικίας του δημιουργού Uderzo, ο οποίος αισίως πατάει στα 79 έτη. Προτού σχολιάσω το κόμικ, ας κάνουμε μια μικρή αναδρομή στην ιστορία του Αστερίξ.

Βρισκόμαστε στο έτος 1959^. ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει τελειώσει κι η Ευρώπη προσπαθεί ακόμα να ανασυσταθεί από τα συντρίμμια της και να λάβει θέση στο νέο ψυχροπολεμικό κόσμο. Ο Ουκρανοπολωνοεβραίος σεναριογράφος René Goscinny και ο ιταλικής καταγωγής σκιτσογράφος Albert Uderzo αναζητούν αναγνώριση στα έργα τους στη Γαλλία. Ώσπου εμφανίζεται ο φίλος τους, Φρανσουά Κλοζό, και τους προτείνει να δημιουργήσουν ένα περιοδικό με ιστορίες από τη γαλλική κουλτούρα, απηυδισμένος ο ίδιος που τα τέκνα του είχαν μόνο αμερικανικά κόμικ να διαβάσουν. Οι δυο φίλοι πείθονται και, παρέα μ’ άλλους δυο, φτιάχνουν την ίδια χρονιά το περιοδικό «Πιλότ» που ευθύς έτυχε μεγάλης αναγνώρισης στη Γαλλία. Στο «Πιλότ» δημοσιεύτηκε η πρώτη ιστορία του Αστερίξ, του Γαλάτη.

Η πρώτη αυτόνομη ιστορία ήρθε το 1961 πουλώντας 6,500 αντίτυπα. Θα ακολουθήσουν άλλες 32 ιστορίες, με την τελευταία να κυκλοφορεί μόλις τον περασμένο Οκτώβριο. Ήδη από το 1964 ο Αστερίξ σημειώνει απίστευτες πωλήσεις στη Γαλλία, βυθίζοντας το έθνος σε πραγματικό «αστεριξικό» παραλήρημα. Το 1965, ο πρώτος γαλλικός δορυφόρος στο διάστημα βαπτίστηκε απλώς “Astérix”, ενώ μερικές δεκαετίες αργότερα, η γαλλική καμπάνια για την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων από το Παρίσι απεικονίζει συχνά το χάρτινο ήρωα στον Πύργο του Άιφελ. Στο μεσοδιάστημα, ο στρατηγός Charles De Gaul, αποκαλούσε κατά την προεδρεία του το υπουργικό συμβούλιο με ονόματα των ηρώων του γαλατικού χωριού.

Στην πρόσφατη κυκλοφορία του 33^ου τεύχους τις τιμές ανέλαβε να αποδώσει το Βέλγιο, διοργανώνοντας στις Βρυξέλλες ένα… αυθεντικό γαλατικό τσιμπούσι, από κείνα που κλείνουν τις ιστορίες κάθε τεύχους. Τα βελγικά ταχυδρομεία φρόντισαν ακόμη να κυκλοφορήσουν γραμματόσημα με εικόνες από την ιστορία «Αστερίξ και Βέλγοι», ενώ δύο αεροσκάφη της Sn Brussels ατενίζουν τον κόσμο με τις μορφές του Αστερίξ και του Οβελίξ στις ατράκτους τους.

Βεβαίως η επιτυχία δεν ήρθε τυχαία. Ο Αστερίξ δημιουργήθηκε σε μια εποχή που η Γαλλία έψαχνε το αντιαμερικανικό της αντίβαρο στις παρυφές του κατακερματισμένου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Έτσι, η μάχη των μικρών Γαλατών έναντι της παντοδύναμης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εύκολα συνδέθηκε με τη γαλλική αντίσταση στην επέλαση του αμερικανικού προτύπου. Ήδη το 1966, όταν ο De Gaul αποσύρει τη Γαλλία από τον άξονα του ΝΑΤΟ, ο Αστερίξ ξεπουλά στα ράφια.

Οι λόγοι της διεθνούς επιτυχίας του (αν και, όπως φαίνεται, εξαπλώθηκε πολύ μόνο μέσα στα ευρωπαϊκά σύνορα) αποδίδονται κυρίως σε δύο χαρακτηριστικά του: Καταρχήν, στο ευφυές σενάριο του Goscinny και τα κωμικά στριπ του Uderzo, που κατόρθωσαν να χρωματίσουν τις ιστορίες με τέτοιο τρόπο, ώστε να διαβάζονται ευχαρίστως από μικρούς και μεγάλους. Έπειτα, είναι η εύστοχη αντιμετώπιση των λοιπών ευρωπαϊκών πολιτισμών και των ευρωπαϊκών κλισέ που άνοιξαν εύκολα τις πόρτες για την αγορά άλλων ευρωπαϊκών χωρών πέραν της Γαλλίας.

Αντίστοιχη ωριμότητα επέδειξαν και οι κατά τόπους μεταφραστές του Αστερίξ, που πέτυχαν να τονώσουν τα σενάρια. Είναι πολύ χαρακτηριστικό το εξής εθνικό λογοπαίγνιο που προέκυψε στην αγγλική γλώσσα: Ένας Ρωμαίος φρουρός μιλά μέσω μιας κλειστής πύλης σε έναν άλλο φρουρό λέγοντας: «Open up, Sendervictorius! It’s me, Appianglorius!». Πρόκειται για μια παρήχηση σχεδόν του βρετανικού εθνικού ύµνου «God Save the Queen» και τους στίχους «Send her victorious, happy and glorious, long to reign over us, God save the Queen».

Μέχρι σήμερα ο Αστερίξ έχει πουλήσει 100 εκατομμύρια αντίτυπα στα γερμανικά, 22 στα ισπανικά κι άλλα τόσα στα αγγλικά, 6,5 στην ελληνικά, 7 στα ιταλικά και περισσότερα από 2 εκατοµµύρια στα πορτογαλικά. Έχει μεταφραστεί ακόμη στα κινέζικα, τα αραβικά, τα Ουρντού του Πακιστάν, τα Μπαχάσα της Ινδονησίας, στα καταλανικά και τα ουαλικά, αλλά και σε απίθανες ευρωπαϊκές διαλέκτους: Τα αλσατικά, τα οξιτανικά, τα κορσικανικά ή τα λουξεµβουργιανά. Στην Ελλάδα έχουν κυκλοφορήσει ιστορίες στα αρχαία ελληνικά, την ποντιακή και την κρητική διάλεκτο, ενώ ετοιμάζεται έκδοση στα κυπριακά.

Η πρόσφατη 33^η ιστορία είναι η 8^η που έγραψε και σχεδίασε ο Uderzo μετά το θάνατο του Goscinny (πέθανε αιφνιδίως το 1977, στη διάρκεια τεστ κοπώσεως). Βεβαίως, το όνομά του παραμένει τιμητικά στον υπέρτιτλο του εξωφύλλου, όπως συνηθίζεται σε κάθε τεύχος. Κυκλοφόρησε ταυτόχρονα σε πολλές χώρες τον Οκτώβριο του 2005 και φέρει τον «απειλητικό» τίτλο «Και ο ουρανός έπεσε στο κεφάλι τους» (“Le ciel lui tombe sur la tête”). Απειλητικός, διότι 32 τεύχη τώρα ο μόνος φόβος των Γαλατών ήταν αυτός ακριβώς-μην τους πέσει ο ουρανός στο κεφάλι! Το τεύχος είναι αφιερωμένο στον αδερφό του Albert Uderzo, Bruno, που αποβίωσε το 2004 και υπήρξε ο πρώτος που διέκρινε το σχεδιαστικό ταλέντο του Albert και τον πήγε στα 13 του σε έναν παρισινό εκδότη. Ο Uderzo κάνει ακόμη μνεία, στο τέλος της ιστορίας, στο Walt Disney[1], ο οποίος «σαν διάσημος και θαυμαστός Δρυίδης που ήταν, μας επέτρεψε, σε μερικούς συναδέλφους κι εμένα, να πέσουμε στη μαρμίτα με το μαγικό φίλτρο που μόνο αυτός κατείχε το μεγάλο μυστικό του».

Αυτή τη φορά η ιστορία έχει να κάνει με εξωγήινα όντα, τους Νάγκμα, οι οποίοι προσγειώνονται στο γαλατικό χωριό με σκοπό να μάθουν το μυστικό του μαγικού φίλτρου, να το αντιγράψουν και να αποκτήσουν το γαλαξιακό έλεγχο! Για καλή τύχη όμως των Γαλατών, λίγο πριν τους Νάγκμα καταφθάνει με το σφαιρικό της διαστημόπλοιο η παρέα των επίσης εξωγήινων Τατζίλβιων, με σκοπό να αποτρέψουν την απόκτηση του μαγικού φίλτρου από τους Νάγκμα, ώστε το σύμπαν να παραμείνει ως έχει. Οι Γαλάτες μπλέκονται τότε σε μια περιπέτεια με επίδειξη συμπαντικών υπερδυνάμεων, νέες συνταγές φίλτρων και ασφαλώς πολύ πολύ «ξύλο»…

Σ’ αυτό το τελευταίο τεύχος ο Uderzo κάνει ίσως για πρώτη φορά μια σαφή αναφορά στα κόμικς των υπερηρώων, αφού πέρα από τους sci-fi εξωγήινους, εμφανίζεται και μια μορφή-ρεπλίκα του Superman που μπορεί να μεταμορφωθεί σε αράχνη ή νυχτερίδα! ;) Υπάρχει ακόμη μια ειρωνεία προς τα αμερικανικά πρότυπα, όπως όταν ο εξωγήινος προτείνει στον Αστερίξ για έδεσμα τον αγαπημένο του «ζεστό σκύλο» (hot dog) κι ο Γαλάτης αποφεύγει την προσφορά με αηδία… Δε θα ήταν υπερβολικό να σημειωθεί ότι σ’ αυτή την ιστορία ο Uderzo παίζει με το «αντίπαλο δέος» των αμερικανικών υπερηρώων, ταυτίζοντάς τους ίσως με εξωγήινους για τα ευρωπαϊκά (ρωμαϊκά και γαλατικά) δεδομένα.

Έχω την αίσθηση πως ο Uderzo έχασε λίγη από την ευρωπαϊκής έμπνευσης ορμή των προηγούμενων τευχών, που κινούνταν στα στάνταρ της ευρωπαϊκής ιστορίας και κοινωνιολογίας. Μου φαίνεται ακόμη ότι κάτι έχει αλλάξει στο πενάκι του Γάλλου σχεδιαστή, τουλάχιστον σε ό, τι αφορά στη μορφή του Οβελίξ, που φαίνεται να βγαίνει από καλούπι. Ίσως πάλι να ‘ναι ιδέα μου.

Πρόκειται εντέλει για μια σύγχρονη, παγκοσμιοποιημένη ιστορία του Αστερίξ κι η στροφή αυτή έχει μάλλον απογοητεύσει τους αναγνώστες. Αλλά όπως είπε κι ο tyxod κάποτε για το come back των «Μωρών στη φωτιά» μια δεκαετία μετά, με αλλαγμένο ήχο, «θα ήταν ανησυχητικό να παρέμεναν ίδιοι τόσα χρόνια μετά!». Και είτε είναι εδώ ο Goscinny να τονώσει τα σενάρια ή όχι, γεγονός παραμένει πως ο κόσμος μας δεν είναι καθόλου ίδιος με τον κόσμο του ’60.